مروری بر مواضع هفت ماهه؛ آیا هاشمی رفسنجانی به حمایت از سبزها ادامه خواهد داد؟

تاریخ انتشار: ۰۷ بهمن ۱۳۸۸

حمید تکاپو

شبکه جنبش راه سبز(جرس): طی هفته ای که گذشت، رهبر جمهوری اسلامی در کلامی دو پهلو، از "دو پهلو بودن مواضعِ خواصّ کشور در برابر سخنان و اقدامات دشمن" ابراز ناخرسندی کرد و به همۀ جریان‌ها و گرایش‌های سیاسیِ داخل نظام هشدار داد "خط و مرز خود با دشمن را به صورت شفاف مشخص کنند."

هشدارهای سه شنبه گذشته (۳۰ دی) رهبر جمهوری اسلامی به چیزی که وی آنرا "موضع‌گیری های دوپهلوی خواص" می نامد بار اول نبوده؛ چرا که وی در اواخر تیرماه امسال و در جریان سرکوب خونین اعتراضات مردم به کودتای انتخاباتی نیز، به "نخبگان و بزرگان کشور" هشدار داده بود که "باید مراقب گفتار، رفتار، مواضع و حتی نگفتن‌های خود باشند."

با اینکه آقای خامنه ای مصداق سخنان خود از "خواص" را بوضوح اعلام نمی کند، اما صاحبنظران معتقدند روی سخن وی محمد خاتمی، میرحسین موسوی، مهدی کروبی و بویژه اکبر هاشمی رفسنجانی است که دولتِ کودتا و رسانه‌های حامیِ آن، طی ماههای گذشته آنها را "سران فتنه" نامیده اند. آقای خامنه‌ای در میان هواداران خود، بارها خواصِ مورد اشاره را نواخته و اظهار داشته "باید مشخص شود افرادی که داخل نظامند، چه موضعی دارند و حاضرند از دشمن تبری بجویند." رهبری با حمله به منتقدان و معترضان به نتایج انتخابات و ضمن حمایت از نتیجۀ انتخابات پُر تقلب ریاست جمهوری، خاطرنشان کرده است "هنگامی که عده‌ای در فضای فتنه و غبارآلودگی، با زبان اسلام را نفی و در عمل جمهوریت نظام را نفی می‌کنند و انتخابات را زیر سوال می‌برند، انتظار از خواص این است که مرز و موضع خود را شفاف مشخص کنند."

رهبر جمهوری اسلامی مصداق مشخصی از "زیر سوال بردن جمهوریت" توسط خواص و واژۀ مکرر "دشمن" نیز ارائه ننموده، اما خاطرنشان می سازد "شفاف سازی، دشمنِ دشمن و غبارآلودگی کمک به دشمن است و این یک معیار برای عملکرد همه افراد و بویژه خواص است. "

با اینکه طی ماههای اخیر خواصّ فوق الذکر، مواضع خود نسبت به جمهوریت، اسلام و انتخابات را بارها اعلام داشته اند، اما بد نیست با گذشت حدود ۲۲۲ روز از انتخابات، مروری بر مواضع مشخص ترینِ خواص یعنی هاشمی رفسنجانی در قبل و پس از انتخابات داشته باشیم .

البته مواضع هاشمی پس از انتخابات ریاست جمهوری، به نوعی نشانگر این بوده است که وی در جدال میان حامیان «حکومت اسلامی» و «جمهوری اسلامی»، غالبا جانب گروه دومی را گرفته است...

مناظره ها؛ یکه تازی احمدی نژاد و سکوت رهبری

از آنجا که محمود احمدی نژاد در جریان مناظره های انتخاباتی، برای حمله به رقبای خود چاره ای جز تخطئه آنان و حمله به چهره های غیر حاضر –ازجمله اکبر هاشمی رفسنجانی و خانواده وی- را نداشت، دفتر هاشمی (رئیس مجمع تشخیص مصلحت نظام) در ۱۴ خرداد طی نامه ای به عزت الله ضرغامی رئیس انتصابی صدا وسیما، خواستار "فراهم آمدن زمانی برای پاسخگوئی و شفاف سازی" شد. رفسنجانی در آن بیانیه از هواداران خود خواست "برای نقش بر آب کردن توطئه ایجاد بلوا و آشوب و درگیری و امنیتی کردن فضای انتخاباتی از هر گونه اقدام شتابزده و عجولانه خودداری کنند."

ادامه حملات احمدی نژاد به غایبین در مناظره – بویژه هاشمی ها- سبب شد تا سه روز قبل از انتخابات و در تاریخ ۱۹ خرداد نامه ای از سوی رفسنجانی به خامنه‌ای نوشته شود و به رهبری خاطرنشان کند "مانع شعله‌ورتر شدن این آتش شود."

  وی بعنوان رئیس مجمع تشخیص مصلحت و مجلس خبرگان، "اظهارات عاری از حقیقت" احمدی نژاد در جریان مناظره های تلویزیونی و همچنین سکوت خامنه ای را به چالش کشید و ضمن "درخواست اکید برای رسیدگی به اتهامات وارده"، خاطرنشان کرد "بی شك جامعه و بخصوص نسل جوان نیازمند اطلاع از حقیقت است و رهبر معظم هم صلاح را در سكوت دیده اند."   نه تنها رهبری و دفتر وی، بلکه صدا و سیمای زیر نظر ایشان نیز پاسخی به اعتراضات هاشمی ندادند و تنها پاسخ عملی به وی از سوی رسانه ملی ارائه شد که به جای فرصت مورد تقاضای  هاشمی، محمود احمدی نژاد مورد لطف قرار گیرد تا آنچه می خواهد، در یک مونولوگ بگوید.

کودتا؛ فتنه‌ای پیچیده از سوی عوامل مرموز

با انجام تقلب و آغاز کودتای انتخاباتی در شامگاه ۲۲ خرداد، اعتراضات مردم و فعالان در حال شکل گرفتن بود و هاشمی که طی سه دهه "مرد روزهای بحران" نام گرفته بود، سکوتی معنادار را آغاز کرد. حتی تظاهرات میلیونی ۲۵ خرداد و بازداشت چندین ساعتۀ چند نفر از خانواده هاشمی نیز، نتوانست او را در این روزها به سخن وادارد.

هاشمی در نخستین واکنش به نتایج انتخابات، در تاریخ هفتم تیرماه و به مناسبت سالگرد حوادث هفتم تیر ۶۰ وارد صحنه شد و خواستار "رعایت انصاف و عدل" از سوی دست ‌اندرکاران انتخابات در رسیدگی به اعتراضات گردید. هاشمی بحران پیش آمده را "فتنه‌ای پیچیده از سوی عوامل مرموز" دانست که هدف آنها "ایجاد نفاق و جدایی میان مردم و نظام و سلب اعتماد مردم از حکومت" است.

هاشمی دومین اظهارنظرش پیرامون کودتای انتخاباتی را سیزدهم تیرماه و در دیدار جمعی از خانواده‌های بازداشت‌شدگان ایراد کرد و با اشاره به حضور گسترده و تاریخی مردم در انتخابات و حوادث پس از آن خاطرنشان ساخت"مردم سراسر کشور بسیار خوب و حماسی در صحنه انتخابات حاضر شدند، ولی متاسفانه وقایع پس از آن و مشکلاتی که برای برخی به وجود آمده، ذائقه‌ها را تلخ کرد و فکر نمی‌کنم هیچ وجدان بیداری از وضع به وجود آمده راضی باشد."

سیاسی ترین نماز جمعۀ سه دهه اخیر

هاشمی سکوت نسبی خود را تا حدود یک ماه بعد از انتخابات ادامه داد تا اینکه خطیب یکی از سیاسی ترین نماز جمعه های سی سال اخیر ایران شد؛ نماز جمعۀ ۲۶ تیر ماه.

هاشمی در خطبه های اولین نماز جمعۀ بعد از انتخاباتش –که با حضور چشمگیر جوانانی که بعضا برای اولین بار به آن محل آمده بودند- مصادف بود، بر احیاء "اعتماد مردم به نظام" و "دلجوئی از زندانیان و آسیب دیدگان حوادث اخیر" تاکید و طرحی پنج ماده ای برای شکستن این بن بست ارائه کرد که شامل آزادی زندانیان و آزادی رسانه ها بود.

هاشمی خطبه دوم خود را به سخنی از پیشوایان دین ارجاع داد که پیامبر اسلام به امام علی گفته بود "اگر دیدی مردم راضی بودند و تو را قبول کردند و به تو این سمت را دادند، شما بپذیر. اگر احتراز کردند، بگذار هر کاری می خواهند بکنند."

سخنان هاشمی که در عین اعتدال و آرامش خواستار خروج از بحران شده بود، با شعارهای اهانت آمیز حامیان دولت و رهبری (در جایگاه نماز جمعه) و شعارهای حمایتی جنبش سبز (در بیرون محوطه) روبرو شد و روزی پرحادثه و همراه با دستگیری و زد وخوردهای گسترده رقم خورد.

تعدادی از صاحبنظران این اولین حضور و اعلام موضع شفاف از سوی هاشمی را، "تلاش وی برای ایفای نقش واسطۀ میان مردم و حاکمیت" ارزیابی کرده بودند.

یک روز پس از نماز جمعه جنجالی ۲۶ تیر ماه و اتفاقات آن روز، هاشمی به مشهد رفت تا همزمان آیت‌الله هاشمی شاهرودی (رییس وقت دستگاه قضائی)، مکارم شیرازی، صافی گلپایگانی نیز به مشهد و دیدار با واعظ طبسی بروند و گمانه هایی پیرامون "رایزنی هاشمی با علما و اجرایی کردن پیشنهادهایش برای خروج از بحران" شکل گیرد که البته هیچ چیز در این مورد منتشر و علنی نشد.

دعوت از خامنه ای برای کمک به عبور از بحران

هاشمی رفسنجانی در چهارم امرداد نیز، وارد صحنه شد و طی سخنانی اظهار امیدواری کرد که رهبری برای عبور از "وضعیت بحرانی" وارد عمل شود. وی در این زمینه خاطرنشان نمود "امید من به رهبری است که با توجه به افکار و تجربه خودشان، برای حل مشکلات جاری اقدام کنند و نظر خود من برای حل کوتاه مدت همان پیشنهاداتی است که در نماز جمعه مطرح کردم. اینجانب بارها از زبان رهبر معظم شنیده ام که فرموده اند: اینها که به آسانی مردم را به زندان می برند، اگر مثل من و تو طعم زندان را چشیده بودند چنین نمی کردند."

واکنش به دادگاههای استالینی

اعترافات صورت گرفته در جریان برگزاری دادگاههای فرمایشیِ بازداشت شدگانِ پس از انتخابات که دستگاه قضایی " آنرا رسیدگی به پرونده متهمان انقلاب مخملی" نام نهاد، بار دیگر –بعد از مناظره های انتخاباتی- هاشمی و خانواده اش را وارد میدان و ورد زبانها نمود. البته باز هم مانند گذشته، هاشمی در برابر اتهامات وارده به فرزندانش، همانند اتهامات وارده به خودش، سکوت کرد.

دفتر هاشمی در دهم امرداد ماه به بخشی از آنچه رسانه های حامی دولت آنرا "اعترافات" محمدعلی ابطحی نامیدند، پاسخ داده و آنرا شدیدا تکذیب کرد و سخنان ایطحی را که گفته بود "در جلسه ای هاشمی رفسنجانی با محمد خاتمی و میرحسین موسوی هم قسم شده بودند" را "از اساس کذب محض" خواند و خاطرنشان نمود "معلوم نیست که این اعترافات در چه شرایط و ملاحظاتی بیان شده است".

و در آخرین روز امرداد ماه نیز، هاشمی رفسنجانی در ابتدای جلسه مجمع تشخیص مصلحت، بر جایگزینی "فضای عقلایی" به جای "فضای هیجانی" در کشور و ضرورت حفظ وحدت تاکید نمود.

هاشمی در آن جلسه "ایجاد فضای نقادی آزاد و استدلال و پاسخگویی مناسب را از ضرورت‌های شرایط كنونی" و "رعایت دستورات رهبری جهت ایجاد شرایط مناسب برای عمل به قانون اساسی و برخورد با قانون شکنان" را از ضرورت های کنونی اعلام کرد و بر "احقاق حقوق افرادی كه حقشان در جریانات اخیر ضایع شده" تاکید کرد.

اولین مصاحبۀ بعد از انتخابات و سنت شکنی روز قدس

هاشمی نخستین مصاحبه خود پس از انتخابات را در ۲۵ شهریور با شبکه خبری العالم انجام داد که در پاسخ به مسائل روز کشور و اینکه رسانه‌های خارجی می‌گویند "عدم حضور شما در نماز جمعه بیانگر اختلافات است" گفت "ما هر کاری هم که انجام بدهیم، آنها مسأله اختلافات را مطرح می‌کنند؛ البته ما با رفاقت و همدلی همواره سعی داریم در راستای اداره هر چه بهتر کشور کمک می‌کنیم."

در حالیکه حامیان جنبش سبز خود را برای اقامه نماز روز قدس توسط هاشمی رفسنجانی (طبق سنت همه ساله از اول انقلاب) آماده می کردند، ناگهان خبر رسید که هاشمی از حضور در این جایگاه سنتی منع شده تا احمد خاتمی، روحانی تندرویِ حامی دولت برای اولین بار آن نماز را اقامه کند. روز قدس و حملات گسترده لباس شخصی ها و نیروهای یگان ویژه به حامیان جنبش سبز، از خونینترین و به خاطرماندنی ترین تظاهرات روز قدس طی سه دهه اخیر نام گرفت.

اجلاس سه روزه خبرگان و چالشی عظیم با خبرگان حامی دولت

روز ۳۱ شهریور و آغاز اجلاس سه روزه ششمین اجلاس مجلس خبرگان، از جهت اینکه هاشمی رفسنجانی ریاست آن مجلس را بر عهده داشت، حائز اهمیت بود.

هاشمی طی اظهاراتی در آن مجلس، با بیان این نکته که "افرادی خیرخواه مشغول تنظیم متنی برای برون رفت از وضعیت کنونی هستند"، به سخنان آقای خامنه ای در خطبه نماز عید فطر اشاره کرد و گفت "ایشان فضای تهمت و مشاجرات را محکوم کرده اند که نشانه توجه به نقطه چرکینی است که باعث می شود دلها را از هم دور کند."

البته اجلاس سالانه مجلس خبرگان، با اینکه می توانست فرصتی مناسب به هاشمی دهد تا به تشریح دیدگاههایش پیرامون لزوم "وحدت در جامعه و اعتمادسازی در مردم" بپردازد، اما اکثریت نمایندگان آن مجلس که از حامیان دولت و رای تزئینی مردم هستند، انتقاداتی شدید و حملاتی گسترده به هاشمی و رهبران جنبش اصلاحات صورت دادند و شیخ محمد یزدی از ادامه حضور در آن مجلس خودداری کرد.

این بخش از سخنان هاشمی نیز که گفته بود "افرادی خیرخواه و با تجربه در حال تنظیم مطالبی بر اساس محورهای سخنان بزرگان هستند"، مورد حمله و واکنش تند حامیان دولت قرار گرفت.

آنان طرح  هاشمی را "شخصی" اعلام کرده و گروهی نیز خاطرنشان ساختند "چنین طرحی در مجلس خبرگان قابل طرح کردن نیست". هاشمی این واکنش‌ها را "شتابزده" خواند.

در ۲۲ مهر ماه و بعد از انتشار مطالبی جعلی در خصوص مسائل مطرح شده بعد از اجلاس مجلس خبرگان، دفتر هاشمی از "جعل خبر توسط روزنامه ایران و رسانه های زنجیره ای همسو" انتقاد کرد و مطالبی را که به نقل از دیگران و به صورت گزینشی و انتخابی در مورد دیدارهای انجام شده یا نشدۀ هاشمی یا مواضع وی مطرح می شود، "فاقد اعتبار و سندیت" خواند.

در صفحه اول روزنامه رسمی و دولتی ایران در بیست مهر ماه، خبری مبنی بر "پیغام هاشمی رفسنجانی و مهدوی کنی به میرحسین موسوی" در اجلاس مجلس خبرگان منتشر شده بود که دفتر هاشمی اکیدا این موضوع را جعلی و دروغ خواند.

اگر مردم راضی نباشند، حکومت غیرممکن است

یک روز مانده به روز دانشجو، هاشمی به مشهد رفت و در جمع دانشجویان دانشگاههای آن شهر سخنانی تاریخی بیان کرد.

وی ابتدائا راهکار برون رفت از وضعیت فعلی جامعه را همان مطالب نماز جمعه خود ذکر کرد و گفت "معتقدم راه درست آن بود كه به تردیدها جواب دهیم و با توجه به تجربه ۵۰ ساله ام پیشنهاد دادم زندانی ها آزاد شوند و از آسیب دیدگان دلجویی شود."

هاشمی همچنین ادامه داد "شرایط کشور به گونه ای است که تحمل اظهار نظر و انتقاد سازنده را ندارند و برخی عکس العمل ها در برابر اظهار نظرها مفسده برانگیز است." وی مجددا بر مرام اعتدالی خود تاکید کرد و گفت "بارها اعلام کرده ام که با افراط و تفریط مخالفم و راه اعتدال را در نظر دارم و در تمام این دوران هم نوعی افراط در برابر من شکل گرفته است." وی بلافاصله افزود "غیر از رهبری فرد دیگری نمی ‌تواند راه رسیدن به وحدت را هموار کند."

هاشمی در آن دیدار با نقل قول از رهبر فقید انقلاب که با هشدار به مسئولان گفته بود "مردم اگر همراه ما باشند همه چیز داریم اما اگر مردم راضی نباشند، حکومت غیرممکن است"، تاکید کرد "مردم ایران معتقد و مسلمانند، آنها اگر ما را می خواهند حکومت می کنیم و اگر نمی خواهند می رویم."

اما هاشمی بر نکته ای دیگر نیز انگشت گذاشت و با "جدی" خواندن اختلافات موجود در کشور، از نقش سپاه و بسیج در برخورد با اعتراضات شدیدا انتقاد نموده و گفت "حكومت پول دارد. نیرو دارد می تواند در خیابان آدم جمع كند ولی گروه مقابل یك عده استاد، دانشجو، كارگر، مدیر، صنعت گر هستند و درست نبود كه بسیج و سپاه در مقابل مردم قرار داده شوند."

وی همچنین به این نکته اشاره کرد که "این گونه كه به ما اخبار می رسد گروهی در دانشگاه معترض به نتایج انتخابات هستند. اینكه وزیر كه به دانشگاه می رود نمی تواند سخنرانی كند این نشان دهنده آن است كه لابد چیزی شده...جامعه ای كه سه چهار میلیون دانشجو دارد را نمی شود با فریب اداره كرد."

وی بعد از مراسم روز دانشجو پیرامون سناریوی "پاره کردن عکس رهبر فقید انقلاب توسط دانشجویان و پخش تلویزیونی آن" هشدار داد و در روز یکشنبه ۲۲ آذر با انتشار اطلاعیه ای خاطرنشان کرد "این کار از سوی هر کس و با هر هدفی که انجام یافته سزاوار تقبیح است."

جواب حمله کنندگان سکوت است و دعا برای هدایتشان

روز ۲۵ آذر ماه هاشمی در دیدار با جمعی از روحانیون و وعاظ در آستانه ماه محرم، انتقاداتی پیرامون فضای حاکم بر جامعه مطرح کرد و و خاطرنشان نمود "اگر برخی فکر کنند با ارعاب و فضاسازی می توانند مسائل را حل کنند در اشتباهند و اگرهم ظاهرا آن را حل کنند، پس از گذشت مدت زمان کوتاهی، آن موضوع وسیعتر از گذشته مطرح خواهد شد."

وی بطور شفاف وجود ولایت فقیه را "لازم" دانست و خاطرنشان ساخت "با شناختی که از رهبری دارم، با تدبیر ایشان و به شرط همکاری دیگران، مشکلات سیاسی و اقتصادی قابل حل است و باید فعالان عرصه سیاسی کشور به دور از هرگونه تندروی، ایشان را در این مسیر یاری دهند." وی بلافاصله تصریح کرد "برخی افراد و گروههای سیاسی می کوشند با انحصارگرایی و برخورد حذفی، مانع از بازگشت تعادل به جامعه شوند."

هاشمی پاسخ هتاکی های محمد یزدی، رئیس جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، نایب رئیس مجلس خبرگان و عضو شورای نگهبان را نیز بصورتی لطیف داد و گفت "سالهاست که جواب من به آقای یزدی، درخواست شفا برای ایشان است و ارسال سلام.  و متاسفانه ایشان، براثر مشکلات جسمی، گاهی دچار عصبانیت می شود و عجولانه اعلام نظر می کند."

هاشمی یک هفته بعد از حوادث خونین عاشورا و چهارروز پس از نمایش خیابانی حامیان دولت، از "حضور گسترده مردم سراسر كشور در راهپیمایی حمایت از نظام و رهبری" تشكر و قدردانی كرد و آن را "خنثی‌كننده توطئه معاندین علیه اصل نظام و اصل ولایت فقیه" دانست.

به دلیل شرایط نامناسب، سکوت اختیار کرده ام

در سوم بهمن ماه امسال، هاشمی در دیدار با جمعی از اعضای شورای مرکزی حزب اعتدال و توسعه، بار دیگر بر این نکته تاکید کرد که "تنها رهبری" قادر و "اصلح" است تا بحران سیاسی حاکم بر کشور را خاتمه دهد و در عین حال خاطرنشان ساخت "به دلیل شرایط نامناسب و با الهام از روش بزرگان دینی سکوت اختیار کرده ام."

وی با بیان این نکته که " تلاشهای خود برای حل مشکلات را بدون جنجال خبری انجام داده ام"، خاطرنشان کرد "در بیان مواضع خود همواره منافع اسلام، انقلاب و مردم را مورد اهمیت قرار داده‌ام." وی بر راهکارهایی که در نماز جمعه ۲۶ تیر ماه برای حل بحران ارائه کرده بود مجددا تاکید کرد و افزود "مسائل موجود با کمک افراد معتدل از هر دو جناح موجود کشور و با تدبیر رهبری قابل حل و فصل است."

با تمام این موارد، بعد از اتمام حجت آیت الله خامنه ای با خواص برای "روشن سازی مواضع و پرهیز از دوپهلو گوئی"، دشمنان هاشمی و کسانی که معمولا در تکرار سخنان رهبری –نه لزوما مواضع وی- تندرو تر و افراطی تر شده اند، هاشمی را لحظه ای در امان نگذاشته اند.

یزدی برای چندمین بار طی حوادث پس از انتخابات همچنان به هاشمی حمله کرده و اکنون با ادبیات ملهم از رهبری، خاطرنشان کرد "هاشمی با موضع‌گیری‌هایش از سه پهلو هم گذشته است." وی در آذر ماه و پس از سخنان هاشمی در جمع تشکل‌های دانشجویی در مشهد وی را متهم به "ایجاد تقابل بین سپاه و مردم" نموده و از او خواسته بود "بازی‌های سیاسی را کنار گذاشته و به آغوش رهبری باز گردد."

از نکات قابل توجه این است که انتقادات و حملات تند یزدی به هاشمی، دقیقا زمانهایی مطرح می شود که هاشمی راهکارهایی برای حل بحران ارائه می کند.

هنوز مشخص نیست با حملاتی که طی هفته های اخیر از سوی شیخ محمد یزدی، جعفر شجونی، روح‌الله حسینیان، سید حمید روحانی، مجتبی ذوالنور، حیدر مصلحی و سقای بی ریا و همچنین رسانه های حامی کودتا به هاشمی شده، وی در صحنه می ماند یا همانند سال ۸۴ کنج عزلت اختبار نموده و طی بیانیه ای اعلام کند "شکایت خود را همانند گذشته فقط در دادگاه عدل الهی مطرح می کنم."